Er (knowledge of Dutch required)

A discussion of the peculiarities of languages and the differences between them.
Spiff
Junior Lexiterian
Posts: 74
Joined: Mon Feb 21, 2005 4:15 am
Location: Lubbeek, BE

Er (knowledge of Dutch required)

Postby Spiff » Wed Apr 27, 2005 6:20 am

Here's an article from "De Standaard" some of you might be interested in:
Het nut van 'er'
Gebruik van er vergemakkelijkt verwerking van nieuwe informatie

door berthold van maris


VORIGE WEEK stond er in De Standaard dat Brussel-Halle-Vilvoorde geen regeringscrisis waard is.'' Een goede Nederlandse zin. Maar wat doet er in deze zin? Als we er schrappen, blijft de zin goed: ,,Vorige week stond in De Standaard dat Brussel-Halle-Vilvoorde geen regeringscrisis waard is.'' Betekent dit dat dit er eigenlijk niets betekent?

Stef Grondelaers, onderzoeker aan de universiteit van Leuven, is samen met zijn collega's Dirk Speelman, Dirk Geeraert en Marc Brysbaert jaren op zoek geweest naar het antwoord op deze vraag. Hij heeft ontdekt dat dit er wel degelijk een functie heeft: het kleine woordje zou de verwerking van nieuwe informatie vergemakkelijken.

Er is klein maar lastig. Het wordt in het Nederlands op verschillende manieren gebruikt. Het is een afgezwakte vorm van daar , het komt voor in combinatie met voorzetsels (eraan, ertegen, ermee), en ook in combinatie met aantallen: ,,Hoeveel heb je er? Ik heb er tien.'' Maar vooral - en dat is het gebruik dat Grondelaers bestudeert - komt het voor in combinatie met onbepaalde onderwerpen.

,,Er blaft een hond'' is niet hetzelfde als ,,Een hond blaft''. De laatste zin betekent: een hond blaft nu eenmaal, alle honden blaffen. Terwijl er in ,,Er blaft een hond'' sprake is van één specifieke hond, die niet eerder genoemd werd en hier in het verhaal wordt geïntroduceerd.

Over dit zogeheten 'presentatieve' er is al veel nagedacht in de Nederlandse taalkunde, vertelt Grondelaer in zijn werkkamer aan de universiteit van Leuven. ,,Men analyseert het wel eens als een algemene situatie-aanduider. In de zin 'Er stonden bomen langs de weg', zou er de algemene situatie aanduiden, terwijl 'langs de weg' een specifieke plaatsaanduiding is. Die zin gaat dus van vaag naar specifiek. Een interessante hypothese, maar die is niet te houden. Want je kunt de zin ook beginnen met 'langs de weg' en dan zie je, met name in België, dat er vaak bewaard blijft: 'Langs de weg stonden er bomen'. Het ligt helemaal niet voor de hand om er hier te zien als een algemene situatie-aanduiding. Want waarom zou je een algemene situatie-aanduider op een specifieke plaatsaanduiding laten volgen?''

Dan is er nog een andere theorie, die er ziet als een leeg elementje, een dummy. Het idee is: een onbepaald onderwerp moet in het Nederlands altijd áchter het werkwoord staan. Maar omdat een bewerende zin nooit met het werkwoord mag beginnen (want dan zou het een vraag worden), moet de lege plaats vóór het werkwoord worden opgevuld: met er . Grondelaers: ,,Ook hier is het probleem: wat doe je met zinnen als 'Langs de weg stonden er bomen'? Daarin hoeft er geen plaatsopvuller te zijn, want de eerste zinsplaats is al opgevuld.''

Het lijkt misschien alsof het niet uitmaakt of er wel of niet achter het werkwoord blijft staan. Maar het er -gebruik blijkt niet willekeurig te zijn, Grondelaers ontdekte dat er een patroon in zit. Er zou volgens hem een 'merker' zijn die de toehoorder (lezer) erop attent maakt dat er nieuwe, niet-voorspelbare informatie op komst is.

In een tekst (of gesprek) wordt voortdurend bekende informatie gekoppeld aan nieuwe informatie. Veel van die nieuwe informatie is tamelijk voorspelbaar. De hoorder probeert zoveel mogelijk te anticiperen op wat er gaat komen en de spreker speelt daar, aldus Grondelaers, onbewust op in. Hij bouwt zijn betoog het liefst zo op dat de nieuwe informatie voorspelbaar wordt. Grondelaers geeft als voorbeeld de zin: ,,Waarom de postbode de brief niet besteld had was een raadsel, want op de envelop zat wel degelijk een ...'' Iedereen weet dan dat het eindigt met: ,,postzegel''.

Die voorspelbaarheid wordt gecreëerd door vaste zinspatronen, die als zodanig ook door de hoorder herkend worden. De zinnen met het 'postverbale presentatieve' er vormen ook zo'n vast patroon: ze beginnen met een bijwoordelijke bepaling van plaats (of tijd) die de verwachting van de hoorder in een bepaalde richting stuurt. Grondelaers: ,,Vergelijk de zin 'In de keukenkast was (er) een zoutvat' met 'In het toneelstuk was (er) een zoutvat'. De eerste zin is gemakkelijker te verwerken omdat 'in de keukenkast' de mogelijkheden flink inperkt, terwijl 'in het toneelstuk' dat niet doet, omdat alle voorwerpen een rekwisiet kunnen zijn.''

Om dit te onderzoeken ontwierp hij een experiment met een techniek uit de cognitieve psychologie. ,,Je hakt een zin in stukken en biedt die stukken na elkaar aan op een computerscherm. Dus: In de keukenkast / was / (er) / een zoutvat. Als de proefpersonen op de spatiebalk drukken krijgen ze telkens een nieuw stukje te zien, het oude stukje verdwijnt dan. De tijd tussen twee spatiebalkaanslagen sla je op, dat geeft een goede indicatie van hoe lang men naar een zinsdeel kijkt.'' Inderdaad blijkt dan dat 'een zoutvat' na 'in de keukenkast' sneller wordt gelezen dan na 'in het toneelstuk'.

In zinnen zonder er hangt de leestijd voor het onderwerp systematisch samen met de voorspelbaarheid: bij een vrij voorspelbaar onderwerp is de leestijd gemiddeld 0,755 seconde, bij een niet-voorspelbaar onderwerp 0,880 seconde.

Maar wat gebeurt er als je er in deze zinnen toevoegt? Bij de niet-voorspelbare onderwerpen daalt de gemiddelde leestijd van 0,880 naar 0,783. Het onderwerp wordt dan sneller verwerkt. Maar, en dat is op het eerste gezicht verrassend, bij de vrij voorspelbare onderwerpen maakt de aanwezigheid van er de verwerking van het onderwerp juist iets moeilijker: de leestijd stijgt daar van 0,755 naar 0,801.

,, Er heeft volgens mij de volgende functie'', zegt Grondelaers. ,,Het anticipeert op de aanwezigheid verderop in de zin van een element dat moeilijk voorspelbaar is. Het adviseert de hoorder om alle inferenties daartoe op te geven. Dus niet proberen vooruit te lopen op wat dat onderwerp zou kunnen zijn, daar geen energie in stoppen, maar gewoon maar af te wachten wat er komt. Doordat de hoorder niet meer probeert te anticiperen op iets wat hij toch niet kan voorspellen, wordt de verwerking van de zin efficiënter.'' Als er daarentegen voor een vrij voorspelbaar onderwerp staat, stijgt de leestijd, omdat de lezer op het verkeerde been wordt gezet. Er geeft in die zinnen een verkeerd signaal.

Vervolgens keek Grondelaers naar bestaande teksten. Er blijkt inderdaad vaker voor te komen voor niet-voorspelbare onderwerpen. Maar er is ook een opmerkelijk verschil tussen het Nederlands van de Randstad en het Vlaams. Vlamingen zijn veel scheutiger met het postverbale er (en zuidelijke Nederlanders trouwens ook).

Grondelaers wilde weten hoe dat regionale verschil precies in elkaar stak. Hij analyseerde materiaal uit verschillende kranten, en keek ook naar spontaan tekstmateriaal dat van het internet was geplukt.

Het postverbale er bleek in Nederlandse kwaliteitskranten perfect voorspelbaar te zijn. Grondelaers: ,,Het wordt gebruikt bij zijn , maar liever niet bij andere, specifiekere werkwoorden.'' Dus liever ,,In Nederland zijn er meer symfonie-orkesten'' dan ,,In Nederland zijn meer symfonie-orkesten''. Maar liever ,,Morgen volgt een extra ministerraad'' dan ,,Morgen volgt er een extra ministerraad''.

,,Dan is er nog een tweede regel'', zegt Grondelaers. ,,Als de zin met een plaatsbepaling begint en het werkwoord is een specifiek woord, dan geldt: nooit er . In een Nederlandse kwaliteitskrant zul je nooit lezen: ,,Langs de weg stonden er bomen.''

In Vlaanderen komt daar een derde, zeer belangrijke factor bij: de concreetheid van de plaatsbepaling. Die kan variëren: van driedimensionaal-concreet ('in het keukenkastje'), via tweedimensionaal-concreet ('op het plein') en vaag-ruimtelijk naar abstract. Hoe abstracter de plaatsbepaling, hoe kleiner de voorspelbaarheid van het onderwerp, dus hoe groter de kans op er .

Grondelaers: ,,In Nederland heeft er in principe dezelfde functie, maar het wordt alleen veel minder op die manier ingezet. Dat komt door de verregaande standaardisering van het Nederlands. In Nederland is de standaardtaal driehonderd jaar ouder dan in Vlaanderen. Bij ons in België is iedere keuze voor er echt nog een spontane en individuele keuze, die te maken heeft met de voorspelbaarheid van het onderwerp. In Nederland is die keuze veel meer gestandaardiseerd. Daar heb je duidelijke regels: dan hoort het wel en dan hoort het niet.''

Grondelaers vergeleek in zijn onderzoek verschillende kranten. ,,In NRC Handelsblad was het er-gebruik volkomen voorspelbaar. In De Telegraaf was er iets meer variatie. Tussen het NRC Handelsblad en De Standaard was er nauwelijks verschil, maar tussen Het Laatste Nieuws en De Telegraaf - allebei massakranten - was al meer verschil, en tussen de Belgische en Nederlandse internetgebruikers was het verschil nog groter.''

Kortom: hoe zuidelijker, hoe meer er . Maar ook: hoe informeler, hoe meer er .

Grondelaers keek ook naar zinnen die met er beginnen. Omdat er in die positie verplicht is, kon hij daar niet de er -loze zinnen met de er -zinnen vergelijken. Wel kon hij kijken naar de plaats van de bijwoordelijke bepaling.

Grondelaers: ,,Mijn hypothese was: als er het anticiperen op het onderwerp deactiveert, dan ligt het niet voor de hand om vóór het onderwerp een plaatsbepaling te zetten die dat onderwerp voorspelbaarder maakt. Dat zou een tegenstrijdig signaal zijn.''

In het bestaande tekstmateriaal analyseerde hij welke zinnen er voorkwamen. En inderdaad, de statistieken wezen uit dat het nooit ,,Er zit op de envelop een postzegel'' is, maar altijd ,,Er zit een postzegel op de envelop'', want 'op de envelop' maakt 'postzegel' tamelijk voorspelbaar. Daar staat tegenover dat de zinnen ,,Er zijn in België twee miljoen werklozen'' en ,,Er zijn twee miljoen werklozen in België'' wel door elkaar gebruikt kunnen worden, want 'in België' verhoogt de voorspelbaarheid van 'werklozen' nauwelijks. Grondelaers ziet hiermee zijn theorie bevestigd, dat er het anticiperen deactiveert.
Spaceman Spiff

"The capacity for humankind to centralize its importance in the grand scheme of things is quite impressive."
- Tim Ward

Apoclima
Senior Lexiterian
Posts: 555
Joined: Thu Feb 10, 2005 5:00 pm

Postby Apoclima » Wed Apr 27, 2005 7:39 am

Too much, Spiff!

I am sure that it would be interesting if I could read it!

I did find a few words that I really liked though!

gecreëerd

tweedimensionaal-concreet

vóór

Apo
'Experiments are the only means of knowledge at our disposal. The rest is poetry, imagination.' -Max Planck

Brazilian dude
Grand Panjandrum
Posts: 1464
Joined: Tue Feb 15, 2005 3:31 pm
Location: Botucatu - SP Brazil

Postby Brazilian dude » Wed Apr 27, 2005 11:53 am

In de keukenkast / was / (er) / een zoutvat. Als de proefpersonen op de spatiebalk drukken krijgen ze telkens een nieuw stukje te zien, het oude stukje verdwijnt dan. De tijd tussen twee spatiebalkaanslagen sla je op, dat geeft een goede indicatie van hoe lang men naar een zinsdeel kijkt.''
Dat heeft me aan apen laten denken.

Er blaft en hond en en hond blaft are exactly how we perceive sentences in most Romance languages that allow you to invert subject and verb with no? change in meaning in affirmative sentences. I totally agree with the explanation given.
,,Hoeveel heb je er? Ik heb er tien.''


Italian, French and Catalan have a similar pronoun:
English: How many do you have (of them?) I have ten.
French: Combien en as-tu? J'en ai dix.
Italian: Quanti ne hai? Ne ho dieci.
Catalan: Quants en tens? En tinc deu.

Unfortunately neither Portuguese nor Spanish has such a versatile pronoun.
Het anticipeert op de aanwezigheid verderop in de zin van een element dat moeilijk voorspelbaar is.
Men hoeft geen taalkundige te zijn om dat te weten.

Brazilian dude
Last edited by Brazilian dude on Thu Apr 28, 2005 11:38 am, edited 2 times in total.
Languages rule!

anders
Lexiterian
Posts: 405
Joined: Wed Feb 16, 2005 7:46 am
Location: Sweden

Postby anders » Wed Apr 27, 2005 1:02 pm

The er is a pain for learners. Fortunately for Swedes, there are instances when it corresponds to our "det" as a "formal subject". Er wordt gebeld = Det ringer på dörren = There's a ring at the door. I suppose this is a case of "filling the slot", but I haven't been digging into that one for years.

Two of my grammars make a difference between 5 kinds of "er", but in different ways. My favourite, the Nederlandse Grammatica voor Anderstaligen (yes, I've crossed out the "taligen") distinguishes between
I. Vorlopig subject
II. Aanduiding van plaats
III. Gecombineerd met een prepositie
IV. Gecombineerd met telwoord
V. Subject van pssieve zin
Irren ist männlich

wquinette
Junior Lexiterian
Posts: 12
Joined: Thu Feb 24, 2005 9:52 am
Location: Sumaré, SP - Brazil
Contact:

Postby wquinette » Wed Apr 27, 2005 1:22 pm

Hey, Apo, how about this one:

"Betekent dit dat dit er eigenlijk niets betekent?"

It must sound kinda surreal for a non speaker...
(Does that mean that this 'er' means nothing at all ?)

WQ

Brazilian dude
Grand Panjandrum
Posts: 1464
Joined: Tue Feb 15, 2005 3:31 pm
Location: Botucatu - SP Brazil

Postby Brazilian dude » Wed Apr 27, 2005 1:39 pm

Yes, and the differences the Danes make between der and det are even harder to grasp. Not to mention that a lof of cases could use either.

Brazilian dude
Languages rule!

Apoclima
Senior Lexiterian
Posts: 555
Joined: Thu Feb 10, 2005 5:00 pm

Postby Apoclima » Wed Apr 27, 2005 3:48 pm

WQ:
Hey, Apo, how about this one:

"Betekent dit dat dit er eigenlijk niets betekent?"

It must sound kinda surreal for a non speaker...
Language is not primarily a system of logic!

Boy, I was being lazy last night. Dutch looks somewhat intelligible to me today! I just have to slow down and "hear" the words.

At a certain distance, when you just hear the intonation and rhythm, you could swear that English was being spoken!

Thanks, Spiff, it's nice to get some real linguistics in here, not just more uppity vocabulary!

Apo
'Experiments are the only means of knowledge at our disposal. The rest is poetry, imagination.' -Max Planck

Spiff
Junior Lexiterian
Posts: 74
Joined: Mon Feb 21, 2005 4:15 am
Location: Lubbeek, BE

Postby Spiff » Thu Apr 28, 2005 8:39 am

Het anticipeert op de aanwezigheid verderop in de zin van een element dat moeilijk voorspelbaar is.
Men hoeft geen taalkundige te zijn om dat te weten.

Brazilian dude
Niet om te weten dat "er" naar een ander element in de zin verwijst. Maar bij dat onderscheid tussen "voorspelbaar" en "moeilijk voorspelbaar" zou de gemiddelde burger toch niet meteen stilstaan, denk ik.

(Kind word of advice, BD, try to avoid sentences with "men" if possible. In this case, "je" instead of "men" will do nicely.)
Spaceman Spiff

"The capacity for humankind to centralize its importance in the grand scheme of things is quite impressive."
- Tim Ward

Spiff
Junior Lexiterian
Posts: 74
Joined: Mon Feb 21, 2005 4:15 am
Location: Lubbeek, BE

Postby Spiff » Thu Apr 28, 2005 8:44 am

Two of my grammars make a difference between 5 kinds of "er", but in different ways. My favourite, the Nederlandse Grammatica voor Anderstaligen (yes, I've crossed out the "taligen") distinguishes between
I. Vorlopig subject
II. Aanduiding van plaats
III. Gecombineerd met een prepositie
IV. Gecombineerd met telwoord
V. Subject van pssieve zin
The article I quoted deals specifically with case I of course. V seems almost like a special case of I to me. Only the subject doesn't have to be named. (In case I it's always mentioned eventually, I think. Can't think of any example to the contrary, anyway.)
Spaceman Spiff

"The capacity for humankind to centralize its importance in the grand scheme of things is quite impressive."
- Tim Ward

Brazilian dude
Grand Panjandrum
Posts: 1464
Joined: Tue Feb 15, 2005 3:31 pm
Location: Botucatu - SP Brazil

Postby Brazilian dude » Thu Apr 28, 2005 10:50 am

Ik weet dat de Nederlanders je, we of ze boven men prefereren, maar dat klinkt mij te persoonlijk, daarom mijn voorkeur voor men bij het schrijven.

Daar ik de precieze functie van er al wist, vermoed ik dat ik geen gemiddelde burger ben. :)

Brazilian dude
Languages rule!

Spiff
Junior Lexiterian
Posts: 74
Joined: Mon Feb 21, 2005 4:15 am
Location: Lubbeek, BE

Postby Spiff » Thu Apr 28, 2005 11:16 am

"Gemiddeld" lijkt me inderdaad niet op jou van toepassing.
Spaceman Spiff

"The capacity for humankind to centralize its importance in the grand scheme of things is quite impressive."
- Tim Ward

anders
Lexiterian
Posts: 405
Joined: Wed Feb 16, 2005 7:46 am
Location: Sweden

Postby anders » Thu Apr 28, 2005 2:13 pm

I second, for both of you.
Irren ist männlich

Brazilian dude
Grand Panjandrum
Posts: 1464
Joined: Tue Feb 15, 2005 3:31 pm
Location: Botucatu - SP Brazil

Postby Brazilian dude » Thu Apr 28, 2005 2:17 pm

For who? - For I?; For whom? For me?

Brazilian dude
Languages rule!

anders
Lexiterian
Posts: 405
Joined: Wed Feb 16, 2005 7:46 am
Location: Sweden

Postby anders » Thu Apr 28, 2005 2:31 pm

Referring to Mr. Dude as well as to Mr. Spaceman.
Irren ist männlich

Brazilian dude
Grand Panjandrum
Posts: 1464
Joined: Tue Feb 15, 2005 3:31 pm
Location: Botucatu - SP Brazil

Postby Brazilian dude » Thu Apr 28, 2005 2:35 pm

But I'm Chinese. Brazilian is my last name and Dude is my first name, so I should be properly addressed as Mr. Brazilian :wink:

Brazilian dude

Huh? A Chinese whose last name is Brazilian, how weird is that? Not that weird really. One of the creators of That 70's Show is called something Brazil. You can't imagine how elated I was when I saw that.
Languages rule!


Return to “Languages of the World”

Who is online

Users browsing this forum: No registered users and 11 guests